هیچ شغل یا حرفه‌ای کاملا بی‌خطر نیست و خطرات همواره در کمین یک لحظه غفلت ما هستند. به همین دلیل ما باید همواره هشیار باشیم و علاوه بر آشنایی با خطرات، راهکارهای پیشگیری و مقابله با آن‌ها را بیاموزیم. صنعت جوشکاری نیز از این قاعده مستثنی نیست.
در این بلاگ قصد دارم تمام خطراتی که ممکن است در این حرفه شما را تهدید کند بازگو کنم و چند راه‌حل برای پیشگیری به شما آموزش دهم. اگر در این صنعت مشغول به کار هستید این مقاله مخصوص شماست. از کنار آن ساده نگذرید.
جوشکاری چیست؟
بیایید یک‌بار دیگر تعریف جوشکاری را با هم مرور کنیم. جوشکاری به معنای اتصال دو یا چند فلز به یکدیگر توسط گرما، فشار و یا ذوب‌کردن فلزی با نقطه ذوب کمتر به عنوان ماده پُرکننده است.
در ادامه ابتدا با عوارض جوش و سپس با خطراتی که ممکن است شما را تهدید کند، آشنا میشویم.
عوارض کوتاه مدت جوشکاری
تب دود جوش:
این بیماری اولین واکنش بدن به دود جوشکاری است که از روی ذره‌هایی مانند منگنز، روی، مسو اکسیدهای مس بلند میشود و فرد را دچار تشنگی، تب و لرز، درد عضلانی، سرفه، درد قفسه سینه، خستگی، تهوع و… میکند. علائم تب دود جوش ممکن است ۴ تا ۱۲ ساعت پس از فرایند جوشکاری، نمایان شود.
این دود همچنین میتواند باعث تحریک چشم و ایجاد طعم فلز در دهان شود. بهترین راه برای پیشگیری از این بیماری، استفاده از ابزار ایمنی مناسب، مانند ماسک جوشکاری است.
عوارض جوشکاری در بلندمدت
فکرش را هم نمیتوانید بکنید که رعایت نکردن اصول ایمنی در جوشکاری، میتواند چه خطرات و عوارض جبران ناپذیری در بلندمدت برایتان ایجاد کند. دود جوش که از روی فلزاتی مانند آلومینیوم، کروم، نیکل، کادمیوم، آهن، مس و منگنز بلند میشود، میتواند باعث ایجاد مشکلات ریه، مشکلات حنجره و مجاری ادرار شود.
همچنین گازهایی که برای چک‌کردن درزها استفاده می‌شوند مانند اوزون، گازهای نیتروژن‌دار و مواد رادیوگرافی، میتواند بسیار مضر بوده و حتی در برخی موارد و روش‌های جوشکاری باعث سقط جنین در همسر جوشکاران بشود. (این عوارض بیشتر در جوشکاری آرگون محتمل هستند.)
اگر برای عایق‌کاری با آزبست سروکار دارید به هیچ عنوان ماسک جوشکاری را فراموش نکنید. جوشکاری با آزبست احتمال سرطان ریه و پرده جنب را چندبرابر میکند و در صورت بی‌احتیاطی، بسیار خطرناک است.
خطرات ریز و درشت جوشکاری
از خطرات جوشکاری میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- خطر برق گرفتگی
- خطرات ناشی از اشعه‌های جوشکاری
- آتش سوزی یا انفجار
- خطرات جوشکاری در ارتفاع
- آلودگی صوتی در کارگاه و محیط کار
- خطر ناشی از دود و گاز برخاسته از فلز
- جوشکاری در فضای بسته
- حرکات و حالت خاص بدن در جوشکاری
حال هرکدام را برایتان توضیح می‌دهم.
خطر برق گرفتگی
همانطور که میدانید در حین جوشکاری، بین دو قطعه قوس الکتریکی برقرار میشود. حال اگر شما به هرکدام از این قطعه‌ها دست بزنید یک مدار الکتریکی ایجاد میشود که بدون شک برای شما خطر برق گرفتگی را به دنبال دارد. هرچه میزان ولتاژ برقرار شده بین دو قطعه بیشتر باشد، خطر برق‌گرفتگی بالاتر است.
دقت کنید که از ولتاژ ۲۰ تا ۱۰۰ ولت میتواند برای شما خطرناک باشد و ولتاژ ۵۰ ولتی میتواند به شما آسیب جدی بزند. معمولا شدت برق‌گرفتگی با جریان برق متناوب نیز خطرناک‌تر از جریان برق مستقیم است. زیرا باعث ایست قلبی میشود.
روش پیشگیری:
برای جلوگیری از برق‌گرفتگی در جوشکاری، بهتر است از کفش‌های مخصوص و عایق در برابر جریان برق استفاده کنید. همچنین مراقب باشید که دستکش‌تان استاندارد و همواره خشک باشد.
نگهدارنده‌ی الکترود نیز نقش پررنگی در پیشگیری از برق‌گرفتگی دارد. بهتر است همواره آن را بررسی کنید و در صورت کوچکترین خرابی، به سرعت آن را تعمیر یا تعویض کنید.
خطرات ناشی از اشعه‌های جوشکاری
اشعه‌های جوشکاری به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- اشعه ماوراء بنفش
- اشعه مادون قرمز
اشعه ماوراء بنفش از نقطه‌جوش و مادون قرمز در اثر گداخته‌شدن فلزات ایجاد میشود. اگر در حین جوشکاری با اینورتر جوشکاری این اشعه‌ها به چشم شما برخورد کنند میتواند باعث ریزش اشک، تورم و قرمزی چشم، خارش، خیرگی چشم، ترس از نور و حتی آب‌مروارید شود! دقیقا به همین دلیل است که از کودکی به ما می‌گفتند هیچگاه مستقیما به ذرات و فلز در حال جوشکاری نگاه نکنیم.
روش پیشگیری:
برای پبشگیری از این مصائب باید از عینک ایمنی مخصوص و مناسب و شیلدهای حفاظتی ویژه با شیشه‌هایی که توانایی جذب اشعه ماوراء بنفش و مادون قرمز دارند، استفاده کنیم.
آتش سوزی یا انفجار
در صنعت جوشکاری و مخصوصا ولتاژ‌های بالا، همیشه امکان آتش سوزی و انفجار وجود دارد. برای جلوگیری از این نوع حادثه‌ها بهتر است موارد زیر را رعایت کنید:
- مواد قابل اشتعال را تا شعاع ۱۰متری از محل جوشکاری دور کرده و اگر امکانش نیست، آن‌ها را با پتوهای ضدحریق بپوشانید.
- کپسول‌های آتش‌نشانی و کیسه‌های شنی مخصوص خاموش‌کردن آتش را در دسترس خود قرار دهید.
- توجه داشته‌باشید که سیستم تهویه و دستگاه هشدار آتش‌سوزی لازم است با یکدیگر تناسب داشته‌باشند.
خطرات جوشکاری در ارتفاع
قرار گرفتن در ارتفاعات بلند و جوشکاری، هرکدام به تنهایی میتوانند خطرناک باشند.دیگر خودتان کلاهتان را قاضی کنید که ترکیب این دو با هم چه میشود! البته اگر نکات ایمنی را رعایت کنید هیچ‌جایی برای نگرانی نیست.
روش پیشگیری:
قبل از هرچیز از سالم بودن و محکم بودن اتصالاتی که شما را در آن ارتفاع نگه‌می‌دارند، مطمئن شوید. از دستکش ایمنی و نسوز، کفش عایق، عینک جوشکاری و طناب محکم استفاده کنید و به همکاران خود بسپارید که هوای شما را داشته‌باشند و همه‌جوره امکانات لازم برای مهار سقوط یا هرگونه مشکل را فراهم کنند.
آلودگی صوتی در محیط کار
گاهی اوقات سروصدای کارگاه‌های جوشکاری سرسام‌آور میشود. آنقدر که نمیتوانیم به مکالمات عادی و روزمره بین دو نفر گوش دهیم و حتی صدای خودمان را نمی‌شنویم. در این حجم از سر و صدا، ممکن است به پرده گوش و سیستم شنوایی ما آسیب وارد شود.
از عوارض این آلودگی صوتی میتوان به کاهش شنوایی، وز وز کردن و سوت‌کشیدن پرده گوش، تحریک اعصاب و تغییر در ترکیبات خون مانند افزایش یا کاهش قند خون و… اشاره کرد.
روش پیشگیری:
قطعا شما دوست ندارید هیچکدام از این مشکلات را تجربه کنید. پس موارد زیر را رعایت کنید:
- از گوشی‌هایی که کاملا گوش شما را می‌پوشاند استفاده کنید. این گوشی‌ها از ورود هرگونه صدا به گوش شما جلوگیری کرده و کار با آن‌ها بسیار ساده است.
- اگر نمیخواهید قسمت خارجی گوش خود را بپوشانید ازپلاک گوش بهره ببرید. پلاک گوش مانند هندزفری داخل مجرای گوش را پوشانده و از ورود صداهای آزاردهنده جلوگیری میکند.
البته ناگفته نماند که گوشی‌ها حفاظت بیشتری نسبت به پلاک‌گوش ایجاد می‌کنند.
خطر ناشی از دود و گاز برخاسته از فلز
گازهایی که در جوشکاری استفاده می‌شوند خود عامل بسیاری از مشکلات و بیماری‌ها هستند. برای مثال، گاز بدون رنگ استیلن که در جوشکاری با هیدروژن سولفوره مخلوط شده و به علت وجود ناخالصی کاربید در آن، بوی بدی تولید میکند.
دود حاصل از جوشکاری با کاربید و استیلن بسیار خطرناک است و با نفوذ در قسمت انتهایی ریه، میتواند باعث ایجاد مشکلات تنفسی و ریوی شود.
از عوارض استنشاق این دود میتوان به سرفه، سردرد، سرگیجه، ریزش اشک، بیهوشی، مشکلات تنفسی و اختلالات گوارشی اشاره کرد . پیشنهاد میکنم از کنار این موضوع ساده نگذرید. زیرا در صورت زیاد بودن حجم این گاز، حتی ممکن است مرگ را به دنبال داشته‌باشد.
روش پیشگیری:
برای پیشگیری از این خطرات، استفاده از کلاه‌ماسک‌های مخصوص جوشکاری را جدی بگیرید. همچنین در کارگاهی کار کنید که از سیستم تهویه عمومی و موضعی سالم و پرقدرتی بهره‌مند باشد تا آلودگی‌های محیط را تا حدودی از بین ببرد.
جوشکاری در فضای بسته
در فضای بسته حتی روشن کردن آتش هم خطرناک است، چه برسد به جوشکاری. فضای بسته به محیطی تنگ و بدون پنجره میگویند که هیچگونه سیستم تهویه‌ای ندارد. در چنین محیطی، گازهای خطرناک به سرعت تکثیر شده و چون راهی برای فرار ندارند، تجمع می‌کنند. حتی استفاده‌ی زیاد از گاز اکسیژن در یک محیط بسته برای جوشکاری، میتواند باعث خفگی یا بیهوشی شود.
اما اگر مجبور شدیم در یک فضای بسته جوشکاری کنیم چاره چیست؟ در چنین شرایطی توصیه میکنم روش‌های پیشگیری را مو به مو رعایت کنید.
روش پیشگیری:
- تمام افرادی که در این محیط کار می‌کنند باید به طناب نجات، کمربند ایمنی، کپسول هوا و لوازم محافظتی فردی مجهز باشند.
- اصلا از ماسک تصفیه هوا با فیلتر ذغالی کاغذی استفاده نکنید.
- حتما یک فرد آموزش دیده و آشنا به خطرات جوشکاری را خارج از فضای بسته به صورت آماده‌باش نگه‌دارید و او را به کپسول هوا، کپسول آتش‌نشانی و لوازم حفاظتی فردی مجهز کنید تا در صورت لزوم به کمک شما در داخل فضای بسته بیاید.
- اگر فرد خارج از فضای بسته احساس خفگی یا کاهش سطح هوشیاری داشت باید در اسرع وقت افراد داخل فضای بسته را بیرون بیاورد.
- سیلندر گاز و موتور جوش را از فضای بسته خارج کنید.
- قبل از ورود به فضای بسته، آن را از هرجهت بررسی کنید تا حاوی گازهای قابل اشتعال و… نباشد.
- اگر اکسیژن محیط کمتر از ۵.۱۹درصد بود بدون کپسول هوا به آن اتاق وارد نشوید.
حرکات و حالت خاص بدن در جوشکاری
مشکلات مفصلی میتواند بخش جدایی ناپذیر از زندگی یک جوشکار باشد. زیرا معمولا افراد در حین انجام کار به نحوه نشستن و قراردادن عضلاتشان دقت نمی‌کنند و پس از اتمام کار متوجه می‌شوند چقدر بدنشان درد میکند.
از جمله عوارض رعایت نکردن حالت بدن میتوان به درد ستون فقرات و تغییر شکل آن، درد پشت گردن و کمر، منقبض‌شدن عضلات کنار مهره‌ای و ایجاد دردهای پشت اشاره کرد.
روش پیشگیری:
ساده‌ترین کاری که میتوانید برای پیشگیری از دردهای جان‌کاه بدنی انجام دهید، این است که زمان‌های منظمی را برای استراحت بین کار قرار دهید تا بدن‌تان فشار بیش‌از حدی را تحمل نکند. همچنین از حرکات نامتعارف برای بلندکردن اجسام سنگین و… بپرهیزید.
آتش سوزی یا انفجار
در صنعت جوشکاری و مخصوصا ولتاژ‌های بالا، همیشه امکان آتش سوزی و انفجار وجود دارد. برای جلوگیری از این نوع حادثه‌ها بهتر است موارد زیر را رعایت کنید:
- مواد قابل اشتعال را تا شعاع ۱۰متری از محل جوشکاری دور کرده و اگر امکانش نیست، آن‌ها را با پتوهای ضدحریق بپوشانید.
- کپسول‌های آتش‌نشانی و کیسه‌های شنی مخصوص خاموش‌کردن آتش را در دسترس خود قرار دهید.
- توجه داشته‌باشید که سیستم تهویه و دستگاه هشدار آتش‌سوزی لازم است با یکدیگر تناسب داشته‌باشند.
خطرات جوشکاری در ارتفاع
قرار گرفتن در ارتفاعات بلند و جوشکاری، هرکدام به تنهایی میتوانند خطرناک باشند. دیگر خودتان کلاهتان را قاضی کنید که ترکیب این دو با هم چه میشود! البته اگر نکات ایمنی را رعایت کنید هیچ‌جایی برای نگرانی نیست.
روش پیشگیری:
قبل از هرچیز از سالم بودن و محکم بودن اتصالاتی که شما را در آن ارتفاع نگه‌می‌دارند، مطمئن شوید. از دستکش ایمنی و نسوز، کفش عایق، عینک جوشکاری و طناب محکم استفاده کنید و به همکاران خود بسپارید که هوای شما را داشته‌باشند و همه‌جوره امکانات لازم برای مهار سقوط یا هرگونه مشکل را فراهم کنند.
آلودگی صوتی در محیط کار
گاهی اوقات سروصدای کارگاه‌های جوشکاری سرسام‌آور میشود. آنقدر که نمیتوانیم به مکالمات عادی و روزمره بین دو نفر گوش دهیم و حتی صدای خودمان را نمی‌شنویم. در این حجم از سر و صدا، ممکن است به پرده گوش و سیستم شنوایی ما آسیب وارد شود.
از عوارض این آلودگی صوتی میتوان به کاهش شنوایی، وز وز کردن و سوت‌کشیدن پرده گوش، تحریک اعصاب و تغییر در ترکیبات خون مانند افزایش یا کاهش قند خون و… اشاره کرد.
روش پیشگیری:
قطعا شما دوست ندارید هیچکدام از این مشکلات را تجربه کنید. پس موارد زیر را رعایت کنید:
- از گوشی‌هایی که کاملا گوش شما را می‌پوشاند استفاده کنید. این گوشی‌ها از ورود هرگونه صدا به گوش شما جلوگیری کرده و کار با آن‌ها بسیار ساده است.
- اگر نمیخواهید قسمت خارجی گوش خود را بپوشانید ازپلاک گوش بهره ببرید. پلاک گوش مانند هندزفری داخل مجرای گوش را پوشانده و از ورود صداهای آزاردهنده جلوگیری میکند.
البته ناگفته نماند که گوشی‌ها حفاظت بیشتری نسبت به پلاک‌گوش ایجاد می‌کنند.
خطر ناشی از دود و گاز برخاسته از فلز
گازهایی که در جوشکاری استفاده می‌شوند خود عامل بسیاری از مشکلات و بیماری‌ها هستند. برای مثال، گاز بدون رنگ استیلن که در جوشکاری با هیدروژن سولفوره مخلوط شده و به علت وجود ناخالصی کاربید در آن، بوی بدی تولید میکند.
دود حاصل از جوشکاری با کاربید و استیلن بسیار خطرناک است و با نفوذ در قسمت انتهایی ریه، میتواند باعث ایجاد مشکلات تنفسی و ریوی شود.
از عوارض استنشاق این دود میتوان به سرفه، سردرد، سرگیجه، ریزش اشک، بیهوشی، مشکلات تنفسی و اختلالات گوارشی اشاره کرد . پیشنهاد میکنم از کنار این موضوع ساده نگذرید. زیرا در صورت زیاد بودن حجم این گاز، حتی ممکن است مرگ را به دنبال داشته‌باشد.
روش پیشگیری:
برای پیشگیری از این خطرات، استفاده از کلاه‌ماسک‌های مخصوص جوشکاری را جدی بگیرید. همچنین در کارگاهی کار کنید که از سیستم تهویه عمومی و موضعی سالم و پرقدرتی بهره‌مند باشد تا آلودگی‌های محیط را تا حدودی از بین ببرد.
جوشکاری در فضای بسته
در فضای بسته حتی روشن کردن آتش هم خطرناک است، چه برسد به جوشکاری. فضای بسته به محیطی تنگ و بدون پنجره میگویند که هیچگونه سیستم تهویه‌ای ندارد. در چنین محیطی، گازهای خطرناک به سرعت تکثیر شده و چون راهی برای فرار ندارند، تجمع می‌کنند. حتی استفاده‌ی زیاد از گاز اکسیژن در یک محیط بسته برای جوشکاری، میتواند باعث خفگی یا بیهوشی شود.
اما اگر مجبور شدیم در یک فضای بسته جوشکاری کنیم چاره چیست؟ در چنین شرایطی توصیه میکنم روش‌های پیشگیری را مو به مو رعایت کنید.
روش پیشگیری:
- تمام افرادی که در این محیط کار می‌کنند باید به طناب نجات، کمربند ایمنی، کپسول هوا و لوازم محافظتی فردی مجهز باشند.
- اصلا از ماسک تصفیه هوا با فیلتر ذغالی کاغذی استفاده نکنید.
- حتما یک فرد آموزش دیده و آشنا به خطرات جوشکاری را خارج از فضای بسته به صورت آماده‌باش نگه‌دارید و او را به کپسول هوا، کپسول آتش‌نشانی و لوازم حفاظتی فردی مجهز کنید تا در صورت لزوم به کمک شما در داخل فضای بسته بیاید.
- اگر فرد خارج از فضای بسته احساس خفگی یا کاهش سطح هوشیاری داشت باید در اسرع وقت افراد داخل فضای بسته را بیرون بیاورد.
- سیلندر گاز و موتور جوش را از فضای بسته خارج کنید.
- قبل از ورود به فضای بسته، آن را از هرجهت بررسی کنید تا حاوی گازهای قابل اشتعال و… نباشد.
- اگر اکسیژن محیط کمتر از ۵.۱۹درصد بود بدون کپسول هوا به آن اتاق وارد نشوید.
حرکات و حالت خاص بدن در جوشکاری
مشکلات مفصلی میتواند بخش جدایی ناپذیر از زندگی یک جوشکار باشد. زیرا معمولا افراد در حین انجام کار به نحوه نشستن و قراردادن عضلاتشان دقت نمی‌کنند و پس از اتمام کار متوجه می‌شوند چقدر بدنشان درد میکند.
از جمله عوارض رعایت نکردن حالت بدن میتوان به درد ستون فقرات و تغییر شکل آن، درد پشت گردن و کمر، منقبض‌شدن عضلات کنار مهره‌ای و ایجاد دردهای پشت اشاره کرد.
روش پیشگیری:
ساده‌ترین کاری که میتوانید برای پیشگیری از دردهای جان‌کاه بدنی انجام دهید، این است که زمان‌های منظمی را برای استراحت بین کار قرار دهید تا بدن‌تان فشار بیش‌از حدی را تحمل نکند. همچنین از حرکات نامتعارف برای بلندکردن اجسام سنگین و… بپرهیزید.
سخن پایانی
اگر شما یک جوشکار هستید باید بدانید که شغل شما یکی از خطرناک‌ترین مشاغل صنعتی است که در صورت رعایت نکردن نکات ایمنی، میتواند فاجعه‌بار باشد. اما اصلا نگران نباشید زیرا با رعایت چند نکته‌ی ساده، هیچ مشکلی برایتان پیش نخواهد آمد!
در این مقاله ما تمام خطراتی که ممکن است در حرفه جوشکاری گریبان‌گیر شما شود را بیان کرده و راه‌های پیشگیری از هرکدام را بازگو کرده‌ایم تا شما به راحتی زنگ خطر را تشخیص داده و برای جلوگیری از آن اقدام کنید. اگر نکته‌ی دیگری به ذهنتان می‌رسد همین‌جا برایمان اضافه کنید تا همه از آن بهره ببریم.
سوالات متداول
- لباس ایمنی مناسب جوشکاری را چگونه بپوشیم؟
تمام بدن شما تا روی ساق کفش و چکمه باید با لباس و شلوار مخصوص پوشانده شود.
- کفش ایمنی جوشکاری چگونه است؟
بهترین کفش ایمنی جوشکاری از جنس چرم مقاوم بوده و باید از مچ پا و انگشتان محافظت کند.
